Jad skorpionów

Ukąszenia nie należą do rzeczy, których oczekujemy po hodowli skorpionów, lecz każdemu może się zdarzyć błąd, który kończy się wpuszczeniem toksyny do organizmu. Aby łatwiej było przyswoić Wam wiedzę przypomnę nieco informacji z dziedziny biologii na temat budowy układu nerwowego, gdyż jad skorpiona wykazuje działanie neurotoksyczne. Nie mówię tu o skorpionie z gatunku Hemiscorpius lepturus, którego jad dodatkowo powoduje martwicę tkanek. Ale wróćmy do szkolnej powtórki.

Organizm ludzki to w głównej mierze zespół układów, których prawidłowe funkcjonowanie pozwala Nam żyć. Jednym z tych układów jest układ nerwowy, którym się zajmiemy. Układ nerwowy podzielić można na:

• ośrodkowy układ nerwowy (OUN) – mózgowie i rdzeń kręgowy
• obwodowy układ nerwowy – nerwy przewodzący impulsy nerwowe

Podstawową jednostką strukturalną układu nerwowego jest komórka nerwowa, czyli neuron. Nie wchodząc w szczegóły jego budowy, neurony łączą się ze sobą, a połączenia te nazywamy synapsami. Połączenia synaptyczne możemy podzielić na:

• nerwowo-nerwowe — połączenie między dwiema komórkami nerwowymi;
• nerwowo-mięśniowe — połączenie między komórką nerwową i mięśniową;
• nerwowo-gruczołowe — połączenie między komórką nerwową i gruczołową;

Dla Nas znaczy to tyle, że po dostaniu się toksyny do organizmu zadziałać ona może zarówno na funkcjonowanie mózgu jak i wszystkich innych układów Naszego ustroju. Przepływ bodźców nerwowych między komórkami nerwowymi możliwy jest dzięki neurotransmiterom (inne nazwy: neuroprzekaźnik, neuromediator). W naszym organizmie funkcję tę pełnią m. in.: acetylocholina, epinefryna. Prawidłowe funkcjonowanie w przesyłaniu impulsów nerwowych między synapsami zależy w dużym stopniu od przepuszczalności błon komórkowych neuronów dla kanałów jonowych (sodowych, potasowych, wapniowych itd.). Przepływ jonów nadmiernie powiększony po dostaniu się toksyny do organizmu powoduje zwiększenie wydzielania neurotransmiterów, co w konsekwencji hamuje przepuszczalność danego kanału jonowego. Zablokowanie któregoś z tych kanałów niesie za sobą konsekwencje.

• kanały sodowe - podobnie jak wapniowe są zależne od potencjałów elektrycznych i występują w komórkach nerwowych i mięśniowych;
• kanały potasowe - kontrolują one czas i częstotliwość impulsów elektrycznych, więc wpływają na funkcjonowanie serca;
• kanały wapniowe - są ważne w funkcjonowaniu mięśni, w tym mięśnia sercowego;

Myślę, że starczy wstępu i powtórki z lat biologii. Nie będę pisał o tym jak jad poszczególnych gatunków zadziałać może na Nasz organizm, gdyż nie sposób na to zagadnienie odpowiedzieć jednoznacznie. Jest wiele zmiennych, które mogą mieć na to wpływ, np.: wiek, waga, stan zdrowia, kondycja fizyczna, zmęczenie i  całe mnóstwo innych. Nie wspomnę też o odczynach alergicznych, gdyż o tym dowiadujemy się po ukąszeniu. Są one dla Nas jak najbardziej niekorzystne, gdyż prowadzić mogą do reakcji anafilaktycznej. Jest to bardzo gwałtowna ogólnoustrojowa reakcja alergiczna działająca głównie na układ krążenia, lecz także na inne układy. Prowadzi ona do poważnych zaburzeń – niewydolności krążenia i oddychania. Nawet jad osy może w skrajnych przypadkach po reakcji anafilaktycznej doprowadzić do śmierci a co dopiero jad bardzo jadowitych gatunków skorpionów.

Teraz naszym podmiotem stanie się sam jad. Otóż jad skorpiona składa się toksyn, aminokwasów, enzymów, soli, niezidentyfikowanych dotąd substancji oraz wody. Najczęściej obiektem badań stają się skorpiony z rodziny Buthidae ze względu na bardzo wysoką toksyczność ich jadu. W publikacji już z 1984 roku zawarte były informacje o ponad 80 toksynach. Z dniem dzisiejszym jest ich znacznie więcej, a ciągle odkrywane są nowe. Jad danego gatunku skorpiona wcale nie musi zawierać tylko jednej toksyny i często tak nie jest, np. w jadzie Centruroides spp znajduje się co najmniej 15 toksyn a w jadzie Mesobuthus eupeus jest ich aż 22. Ilość toksyn zawartych w jadzie nie jest wcale proporcjonalna do szkód, które mogą one wywołać. Jako ciekawostkę podać mogę, iż badania prowadzone na gatunku Opisthacanthus madagascariensis wykazały, iż samce zawierają toksynę „IsTX” a u samic nie wykryto jej obecności. Jest to pierwszy przypadek, gdzie udowodniono różnicę w składzie jadu odmiennych płci tego samego gatunku. Nie będę się rozpisywał o klasyfikacji czy też dokładnej budowie toksyn skorpionów, lecz powiem tylko, że ze względu na ilość reszt cysteinowych, sekwencję aminokwasów, występowanie alfa- i beta-skrętów w strukturze czwartorzędowej itp. podporządkowujemy je pod różne grupy jak i podgrupy. Jedną z nich jest alfa-KTx, która dzieli się na 12 podgrup od alfa-KTx1 do alfa-KTx12. W grupie alfa-KTx6 znajdują się m. in. następujące toksyny MTX (Scorpio maurus), Pi 1 (Pandinus imperator), HsTX1 (Heterometrus spinifer). Pomimo czasami nieznacznych różnic w budowie chemicznej toksyn ich działanie jest zadziwiająco różne.

Krótko podsumujmy to, co dzieje się po ukąszeniu. Toksyny znajdujące się w jadzie skorpiona po tym jak zostanie on wstrzyknięty do Naszego krwiobiegu porażają nerwy w okolicy ukłucia. Stąd miejscowe paraliże i ból. Toksyny rozprzestrzeniają się porażając kolejne nerwy. Wywołuje to mimowolne skurcze mięśni, początkowo w okolicach miejsca ukąszenia a następnie w kolejnych partiach ciała. Gdy toksyny dotrą do OUN działają już na cały organizm. Przejmują stery nad naszym ciałem. Wtedy często zaczynają pojawiać się nudności, wymioty, biegunka i podwyższona temperatura ciała. W zależności od siły jadu i Naszej reakcji na toksyny w nim zawarte mamy dwa wyjścia: przeżyć lub nie. Jeśli Nasz ustrój jest w stanie wygrać z toksynami to powoli następuje zniesienie objawów. Dochodzenie do siebie po ukąszeniu może być bardzo długie i na pewno zostanie do końca życia w pamięci osób ukąszonych. Wystąpienie poszczególnych objawów jak i ich natężenie zależy od gatunku i czynników wymienianych już przeze mnie wcześniej. Każdy organizm jest inny.

Pomimo tego, iż każdy organizm jest inny to każdy pamiętać musi, że hodowla skorpionów niesie ze sobą pewne niebezpieczeństwa. Decydując się na takie hobby musimy nieść na swoich barkach odpowiedzialność nie tylko za samych siebie, lecz za bliskich, którzy znajdują się w Naszym otoczeniu.

Opracował docxp w oparciu o:

http://www.blackwellpublishing.com
http://www.springerlink.com/
http://www.pubmedcentral.org/